| 1 |
جایگاه درس در برنامه درسی دوره |
خراسان بزرگ نه تنها در تاریخ ایران بلکه فراتر از آن در تاریخ جهان نقشی ویژه دارد، چرا که مهد تجدید استقلال ایران در چهار دوره اشکانیان، طاهریان، سربداران و افشاریان و نیز جایگاه پرورش صدها ادیب و دانشمندان جهانی همچون ابن سینا، بیرونی، فردوسی، بوزجانی، بیهقی، غزالی، ناصر خسرو، مولوی، خیام، خواجه نصیر بوده است. اما سقوط سلسله تیموریان، زوال و تفرق تدریجی این ایالت بزرگ را در پی داشت که نهایتاً در رقابت قدرتهای استعماری قرن نوزدهم، پس از دو دوره جنگ‌های نافرجام هرات با پیمان¬نامه ایران- انگلیس در پاریس (1273 ق/1857 م) و معاهده ایران- روسیه موسوم به آخال (محرم 1299/دسامبر 1881)، رسماً بخش غالب آن از ایران جدا گردید. امروزه این ایالت تاریخی، سوای ایران، بخشی از کشور افغانستان و ازبکستان و سراسر خاک ترکمنستان و تاجیکستان را تشکیل می دهد. درس فرهنگ و تمدن خراسان به ارائه کلیاتی از تاریخ این ایالت از فتح اعراب تا سقوط قاجاریه و برخی از ویژگی های برجسته فرهنگی و تمدنی این ایالت اختصاص دارد. از آنجا که این ایالت سرمنشاء برخی از مهمترین تحولات تاریخ ایران از سقوط ساسانیان تا برآمدن صفویه است، بررسی تاریخ آن، چکیده ای از تاریخ سراسر ایران در بازه مورد اشاره نیز هست. همچنین این واحد درسی که در ترم چهارم دوره کارشناسی ارائه می شود، همپنین می تواند اشتراکات فرهنگی ایران و به ویژه خراسان را با همسایگان شرقی و شمال شرقی ایران آشکار کند تا ضمن مشخص کردن سبب جدایی و تفرق آنها، گامی برای رفع سوءتفاهمات قرون اخیر، همدلی و ارتباط گسترده تر این کشورها با هم نیز، باشد. |
| 2 |
منبع |
تمام منابع و پژوهشها در تاریخ ایران از هجوم اعراب تا حمله مغول، بخش اعظم مطالب خود را به خراسان اختصاص داده اند. اما به صورت مستقل چند پژوهش زیر از جمله مهمترین کتب در مورد تاریخ خراسان هستند: تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در زمان حکومت عباسیان (۱۲۹/۷۴۷ تا۲۰۵/۸۲۰): التون دنیل؛ تاریخ غزنویان: ادموند کلیفورد باسورث؛ فرهنگ و تمدن در قلمرو سامانیان: محمدرضا ناجی؛ دین و دولت در عهد مغول: شیرین بیانی تشیع در خراسان عهد تیموریان: عبدالمجید ناصری داودی منابع و تحقیقاتی متعدد از دوره قاجاریه: خراسان و سیستان از کلنل ییت ایران و قضیه ایران از لرد ناتانائیل کرزن؛ فرهنگ جغرافیایی ایران: خراسان؛ کارکنان وزارت جنگ انگلستان مستقر در هندوستان، ترجمه کاظم خادمیان؛ سفرنامه های بسیار متعدد از دو سفرنامه ناصرالدین شاه به خراسان تا سفرنامه کلات از مجدالاسلام کرمانی. منابع درسی: جدای از مباحث مطرح در هر جلسه؛ بخشهای مشخص شده ای از مدخل مفصل خراسان در دایره المعارف بزرگ اسلامی (بخش تاریخ، ادبیات، علوم نقلی، تصوف و معماری) و مدخل خراسان در دانشنامه جهان اسلام. |
| 3 |
وظایف دانشجو |
پیش مطالعه موضوع هر جلسه؛ تحویل خلاصه یا چکیده مبحث برخی جلسات؛ شرکت در مباحث گروهی کلاس؛ تحقیق در باب یکی از موضوعات مربوط به تاریخ خراسان و تحویل مکتوب آن تا پایان اردیبهشت. کنفرانس تک نفره یا گروهی در ساعات کلاس حضوری. موضوعات مختلف زیر می تواند بر اساس علاقه دانشجویان موضوع تحقیق ایشان باشد: گزارشی از منابع یا پژوهشهای مهم در مورد خراسان؛ شخصیتهای سیاسی، علمی، ادبی و یا صوفیان بزرگ خراسان نخستین شاعران پارسی گوی (تواریخ ادبیات صفا و براون) مذاهب رایج و تعامل میان آنان ادیبان برجسته ولایات مختلف خراسان، نخستین مدارس در خراسان (تاریخ و تمدن محمدرضا ناجی) آثار تاریخی به جای مانده در خراسان از دوره پیش از مغول و ویژگی های معماری آنها. |
| 4 |
نحوه ارزشیابی |
تحقیق، امتحان میان ترم و فعالیت و مشارکتهای کلاسی اعم از پرسش یا پاسخ، 7 تا 12 نمره از نمره نهایی درس را تشکیل خواهد داد. ارائه تحقیق بر اساس مباحث مطروحه در فوق ومهلت تحویل آن تا پایان اردیبهشت ماه است. ارائه کنفرانس 10 تا 20 دقیقه ای و داوطلبانه از جلسه سوم آغاز و حداکثر یک کنفرانس در هر جلسه. ضمناً در مورد ضرورت و تاریخ امتحان میان ترم در جلسه نخست بحث خواهد شد |
| 5 |
هدف کلی |
درس فرهنگ و تمدن خراسان به ارائه کلیاتی از تاریخ این ایالت از فتح اعراب تا سقوط قاجاریه و برخی از ویژگی های برجسته فرهنگی و تمدنی این ایالت خواهد پرداخت. این درس ضمن بررسی تاریخ ایالت خراسان به سبب چند پاره شدن آن در سدههای اخیر نیز خواهد پرداخت. |
| 6 |
مواد و امکانات آموزشی |
لب¬تاپ یا گوشی مجهز برای حضور در جلسات مجازی درس با قابیلت نمایش پاورپوینت، نقشه (نقشه های تاریخی و Google Map) |
| 7 |
اهداف یادگیری |
این درس در ترم چهارم تحصیل در مقطع کارشناسی و با هدف آشنایی با تاریخ مهمترین یا دست کم یکی از مهمترین کانونهای برآمدن تمدن اسلامی ارائه می شود. انتظار می رود دانشجویان پس از گذراندن این درس، تحلییلی منطقی از سبب برآمدن بیشترین دانشمندان بزرگ مسلمان از خراسان، سبب نقش آفرینی سیاسی و فرهنگی آنجا در تمدن اسلامی و نیز زمینه های تفرق و زوال این منطقه داشته باشند. |
| 8 |
شایستگی های پایه |
دانشجویان دست کم پیش از انتخاب این درس، می بایست، دروس تاریخ سلسله های متقارن و کلیات فرهنگ و تمدن را گذرانده باشند. |
| 9 |
روش تدریس |
روش تدریس بر اساس روش \\\\\\\"دانش روش کاری\\\\\\\" خواهد بود.و در تمام جلسات ضمن طرح بحث و بررسی جوانب مختلف موضوع جلسه، به پرسش انگیزی و درخواست پاسخ های مختلف از سوی دانشجویان پرداخته خواهد شد. ضمناً از جلسه سوم یا چهارم، یک جنبه مقدماتی از بحث هر جلسه (مثلاً معرفی مختصر یکی از اشخاص برجسته مربوط به موضوع جلسه) از سوی یکی از دانشجویان به مدت حدود یک ربع در جلسات آنلاین ارائه شده و سپس بحث اصلی بر اساس منابع معرفی شده، آغاز خواهد گردید. افزون بر ارائه روایتی از موضوع، به نقد و تحلیلی زمینه های وقوع رخدادهای مربوط به هر جلسه نیز پرداخته می شود. |