| 1 |
جایگاه درس در برنامه درسی دوره |
درس تخصصی |
| 2 |
هدف کلی |
تکمیل دانش و آگاهی دانشجویان در باره سیستم‌های رودخانه ای که بخشی از ژئومورفولوژی دینامیک است. |
| 3 |
شایستگی های پایه |
حتماً. در تهیه طرح درس برای ژئومورفولوژی رودخانه‌ای، تعیین "شایستگی‌های پایه" (Core Competencies) یا "نتایج یادگیری" (Learning Outcomes) بسیار مهم است. این شایستگی‌ها چیزی است که دانشجو پس از گذراندن دوره باید بتواند انجام دهد.
در اینجا شایستگی‌های پایه پیشنهادی برای چنین درسی، به تفکیک حوزه‌های مختلف، ارائه شده است:
---
شایستگی‌های پایه درس ژئومورفولوژی رودخانه‌ای
الف: شایستگی‌های شناختی و دانشی (Cognitive & Knowledge Competencies)
پس از پایان این درس، دانشجو باید بتواند:
1. مفاهیم و اصطلاحات کلیدی ژئومورفولوژی رودخانه‌ای (مانند دبی، رسوب، انرژی رود، کانال، دشت سیلابی، پایه‌سطح و...) را به درستی تعریف و تشریح کند.
2. فرآیندهای اصلی شکل‌دهنده سیستم‌های رودخانه‌ای (فرسایش، انتقال و رسوب‌گذاری) و عوامل مؤثر بر آن‌ها (نظیر اقلیم، زمین‌شناسی، توپوگرافی و فعالیت‌های انسانی) را توضیح دهد.
3. انواع الگوهای کانال رودخانه (مستقیم، مئاندری، شبکه‌ای و بریده‌بریده) و شرایط تشکیل هر یک را شناسایی و تحلیل کند.
4. سیر تکاملی یک رودخانه را بر اساس مدل نظری "ویلیام موریس دیویس" (مراحل جوانی، بلوغ و پیری) و همچنین مدل‌های مدرن‌تر توصیف نماید.
5. اشکال ژئومورفیک مرتبط با رودخانه (مانند پادگانه‌های رودخانه‌ای، مخروط‌افکنه‌ها، دلتاها، دره‌ها و آبشارها) را شناسایی و نحوه تشکیل آن‌ها را تفسیر کند.
ب: شایستگی‌های مهارتی (Skill-Based Competencies)
پس از پایان این درس، دانشجو باید بتواند:
1. تجزیه و تحلیل نقشه‌های توپوگرافی و تصاویر ماهواره‌ای برای شناسایی الگوهای رودخانه، اشکال زمین و مرز حوضه‌ی آبریز را انجام دهد.
2. تفسیر داده‌های پایه مانند هیدروگراف سیلاب و منحنی تداوم جریان را برای درک رفتار هیدرولوژیکی رودخانه به کار گیرد.
3. مهارت‌های اولیه میدانی مانند توصیف و نمونه‌برداری از رسوبات بستر، ترسیم مقطع عرضی کانال و مشاهده فرآیندهای فعال را نمایش دهد.
4. ایجاد نقشه‌های ساده ژئومورفولوژی از یک بخش رودخانه با استفاده از مشاهدات مستقیم یا ابزارهای سنجش از دور را فراگیرد.
5. ارزیابی کیفی تعادل رسوبی یک رودخانه (فرسایش یا رسوب‌گذاری غالب) را بر اساس شواهد میدانی و تصویری انجام دهد.
ج: شایستگی‌های تحلیلی و کاربردی (Analytical & Application Competencies)
پس از پایان این درس، دانشجو باید بتواند:
1. رابطه متقابل بین فرم و فرآیند در یک سیستم رودخانه‌ای را تحلیل کند (مثلاً توضیح دهد چگونه تغییر در شیب بر سرعت آب و قدرت فرسایشی آن تأثیر می‌گذارد).
2. پاسخ سیستم رودخانه‌ای به تغییرات طبیعی و انسانی (مانند سدسازی، تغییر کاربری اراضی، تغییر اقلیم یا وقوع سیل) را پیش‌بینی و ارزیابی کند.
3. مخاطرات ژئومورفیک مرتبط با رودخانه (مانند سیل، تغییر مسیر رودخانه و فرسایش کناره‌ای) را شناسایی و راهکارهای اولیه برای مدیریت آن‌ها را ارائه نماید.
4. کاربردهای عملی ژئومورفولوژی رودخانه‌ای در پروژه‌های مهندسی رودخانه، مدیریت پایدار حوضه‌های آبریز و برنامه‌ریزی محیطی را تشریح کند. |
| 4 |
اهداف یادگیری |
حتماً. در ادامه اهداف کلی یادگیری برای درس ژئومورفولوژی رودخانه‌ای به همراه توضیحات مختصر آورده شده است:
---
اهداف کلی یادگیری ژئومورفولوژی رودخانه‌ای
دانشجو در پایان این درس خواهد توانست:
۱- درک اصول بنیادین:
· مفاهیم کلیدی، فرآیندها و نظریه‌های حاکم بر شکل و عملکرد سیستم‌های رودخانه‌ای را درک کند.
· پویایی فرآیندهای رودخانه‌ای (فرسایش، انتقال رسوب و رسوب‌گذاری) و روابط انرژی در حوضه آبریز را توضیح دهد.
۲- تحلیل اشکال و مناظر رودخانه‌ای:
· الگوهای مختلف رودخانه (مانند پیچان‌رود، شریانی، مستقیم) و زمین‌ریخت‌های مرتبط (مانند دشت‌های سیلابی، پادگانه‌ها، دلتاها، مخروط‌افکنه‌ها) را شناسایی، طبقه‌بندی و تکامل آن‌ها را تفسیر کند.
· تحول ژئومورفولوژیک درازمدت مناظر طبیعی تحت تأثیر فرآیندهای رودخانه‌ای را تحلیل کند.
۳- به‌کارگیری مهارت‌های عملی:
· از نقشه‌های توپوگرافی، تصاویر ماهواره‌ای و عکس‌های هوایی برای شناسایی و تحلیل مناظر رودخانه‌ای و حوضه‌های آبریز استفاده کند.
· مهارت لازم در تکنیک‌های میدانی پایه برای توصیف ریخت‌شناسی آبراهه و ویژگی‌های رسوب را نشان دهد.
· داده‌های هیدرولوژیکی را به منظور درک رفتار جریان و پیامدهای ژئومورفیک آن تفسیر کند.
۴- ارزیابی تعاملات انسان و رودخانه:
· تأثیر فعالیت‌های انسانی (مانند احداث سد، شهرسازی، تغییر آبراهه) و تغییر اقلیم بر ریخت‌شناسی و پایداری رودخانه را به طور انتقادی ارزیابی کند.
· مخاطرات رودخانه‌ای مانند سیل و فرسایش کناره را شناسایی کرده و اصول مدیریت پایدار و احیاء رودخانه را پیشنهاد دهد.
۵- ترکیب جامع دانش:
· دانش مربوط به فرآیندها، اشکال و اثرات انسانی را برای تحلیل سیستم رودخانه به عنوان یک کل پیچیده، پویا و به‌هم‌پیوسته، یکپارچه کند.
· اصول ژئومورفولوژی رودخانه‌ای را برای حل مسائل عملی در مدیریت محیط‌زیست، مهندسی و برنامه‌ریزی کاربری اراضی به کار می بندد. |
| 5 |
روش تدریس |
نظری و عملی، کار عملی بیشتر در بازدیدهای میدانی آموزش داده می‌شود. |
| 6 |
وظایف دانشجو |
شرکت در کلاس و ارائه یک پروژه عملی |
| 7 |
منبع |
اصول ژئومورفولوژی رودخانه ای از چارلتون |
| 8 |
مواد و امکانات آموزشی |
کلاس درس، کامپیوتر، و روی زمین، جی پی اس، تئودلیت، اینکرمنت بورر و... |
| 9 |
نحوه ارزشیابی |
دریافت پروژه در حد چاپ مقاله و آزمون آخر ترم به نسبت مساوی نمره دارد. |