طرح درس (براساس سرفصل)
| # | عنوان | توضیحات |
|---|---|---|
| 1 | جایگاه درس در برنامه درسی دوره | درس «مخاطرات محیطی»، یکی از دروس پایه و محوری در برنامه درسی رشته جغرافیا محسوب می‌شود. این درس به عنوان یک شالوده علمی، بستری برای درک ارتباط پویا میان سیستم‌های طبیعی و فعالیت‌های انسانی فراهم می‌آورد و دانشجویان را برای ورود به مباحث تخصصی‌تر مانند آمایش سرزمین، برنامه‌ریزی محیطی و مدیریت بحران آماده می‌سازد. با توجه به عدم نیاز به پیش‌نیاز، این درس به عنوان یکی از اولین نقاط تماس دانشجویان با ابعاد کاربردی و میان‌رشته‌ای جغرافیا عمل کرده و دیدگاهی سیستمی و انتقادی نسبت به چالش‌های معاصر محیطی در اختیار آنان قرار می‌دهد. |
| 2 | هدف کلی | هدف کلی این درس، توانمندسازی دانشجویان در شناخت، تحلیل و ارزیابی انواع مخاطرات محیطی، اعم از طبیعی و انسان ساخت، و تبیین نقش محوری آن‌ها در فرآیندهای برنامه‌ریزی و مدیریت پایدار محیط است. این درس می‌کوشد تا با ارائه یک چارچوب مفهومی و عملی، درک عمیقی از علل، فرآیندها و پیامدهای مخاطرات گوناگون ایجاد کرده و اهمیت رویکردهای پیشگیرانه و مبتنی بر کاهش ریسک را در مقابل رویکردهای سنتی مدیریت بحران برجسته سازد. در نهایت، انتظار می‌رود دانشجویان بتوانند ارتباط متقابل میان مخاطرات و آسیب‌پذیری جوامع را تحلیل کرده و به ضرورت تلفیق دانش مخاطرات در تمام سطوح سیاست‌گذاری پی ببرند. |
| 3 | شایستگی های پایه | دانشجویان پس از اتمام موفقیت‌آمیز این درس، به مجموعه‌ای از شایستگی‌های پایه دست خواهند یافت. این شایستگی‌ها شامل توانایی تفکیک و طبقه‌بندی انواع مخاطرات بر اساس منشأ و دینامیک آن‌ها، درک مفاهیم بنیادین ریسک، آسیب‌پذیری و تاب‌آوری، و قابلیت تحلیل فضایی-زمانی پدیده‌های مخاطره‌آمیز است. همچنین، دانشجویان مهارت اولیه برای تفسیر داده‌ها و نقشه‌های مرتبط با مخاطرات را کسب کرده و می‌توانند اصول اولیه مدیریت جامع بحران را در مراحل چهارگانه آن (پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی) تشریح نمایند. |
| 4 | اهداف یادگیری | در پایان این درس، از دانشجو انتظار می‌رود که بتواند: مفاهیم اصلی مخاطره، بحران، آسیب‌پذیری و تاب‌آوری را تعریف و ارتباط آن‌ها را توضیح دهد. فرآیندهای ژئومورفولوژیک، اقلیمی و انسان ساخت مولد خطر را شناسایی و تحلیل کند. علل و پیامدهای مخاطرات کلیدی مانند زلزله، سیل، خشکسالی و نشست زمین را تشریح نماید. اصول و مراحل تهیه نقشه‌های پهنه‌بندی خطر و ریسک را بیان کند. مولفه‌های چرخه مدیریت جامع بحران و راهبردهای هر مرحله را توضیح دهد. با استفاده از منابع علمی، یک موضوع پژوهشی در حوزه مخاطرات را صورت‌بندی و تحلیل نماید. |
| 5 | روش تدریس | فرآیند آموزش در این درس بر ترکیبی از روش‌های تدریس فعال و دانشجومحور استوار است. بخش اصلی مباحث نظری از طریق سخنرانی‌های تعاملی با بهره‌گیری از ابزارهای چندرسانه‌ای (مانند اسلاید، ویدئو و نقشه‌های پویا) ارائه خواهد شد. به منظور تعمیق یادگیری و تقویت تفکر انتقادی، از روش‌های بحث گروهی، تحلیل مطالعات موردی (Case Study) از ایران و جهان و پرسش و پاسخ کلاسی استفاده می‌شود. همچنین، با تعریف پروژه‌های پژوهشی کوچک و برگزاری جلسات سمینار، دانشجویان به مشارکت فعال در فرآیند تولید و ارائه دانش تشویق می‌شوند تا یادگیری از حالت انفعالی خارج شده و به تجربه‌ای پویا بدل گردد. |
| 6 | وظایف دانشجو | از دانشجویان انتظار می‌رود که حضوری فعال و منظم در تمامی جلسات درس داشته باشند و پیش از هر جلسه، مروری بر مباحث گذشته و آمادگی نسبی برای درک مطالب جدید کسب کنند. مشارکت در بحث‌های کلاسی، انجام تکالیف تعیین‌شده و مطالعه منابع تکمیلی معرفی‌شده از سوی استاد، بخش مهمی از فرآیند یادگیری است. علاوه بر این، هر دانشجو (یا گروه‌های دانشجویی) موظف به انتخاب، تحقیق و ارائه یک سمینار در مورد یکی از موضوعات مرتبط با سرفصل درس است که این فعالیت به عنوان بخشی از ارزیابی مستمر محسوب خواهد شد. |
| 7 | منبع | ۱. امیدوار، کمال (۱۳۹۴). مخاطرات طبیعی. انتشارات دانشگاه یزد. ۲. کیت، اسمیت (۱۳۸۸). مخاطرات محیطی. ترجمه ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی نژاد. تهران، انتشارات سمت. ۳. مقیمی، ابراهیم (۱۳۹۴). دانش مخاطرات. انتشارات دانشگاه تهران. Keller, E.A., and DeVecchio, D.E. ۲۰۱۲. Earth’s Processes as Natural Hazards, Disasters and Catastrophes. Pearson Education, Inc. |
| 8 | مواد و امکانات آموزشی | برای اجرای بهینه این درس، استفاده از کلاس مجهز به تجهیزات سمعی و بصری استاندارد شامل ویدئو پروژکتور، رایانه و دسترسی به اینترنت ضروری است. وایت‌برد برای ترسیم دیاگرام‌ها و تشریح مفاهیم به صورت دستی نیز مورد نیاز خواهد بود. دسترسی دانشجویان به کتابخانه دیجیتال و پایگاه‌های داده علمی دانشگاه برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی الزامی است. همچنین، نرم‌افزارهای سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) مانند ArcGIS یا QGIS برای نمایش و تحلیل داده‌های مکانی مخاطرات و تهیه نقشه‌های پهنه‌بندی به کار گرفته خواهد شد. |
| 9 | نحوه ارزشیابی | ارزشیابی عملکرد دانشجویان به صورت ترکیبی از ارزیابی مستمر و پایانی انجام خواهد شد. این فرآیند شامل مولفه‌های زیر است: آزمون پایان‌ترم (65 درصد): شامل سوالات تشریحی و تحلیلی برای سنجش درک عمیق دانشجو از کل مباحث دوره. آزمون میان‌ترم (۲۰ درصد): برای ارزیابی میزان یادگیری مطالب نیمه اول ترم. پروژه تحقیقاتی و ارائه سمینار (۱۵ درصد): برای سنجش توانایی دانشجو در پژوهش، تحلیل و ارائه مستقل یک موضوع علمی. |
| 10 | فایل | Pdf File |