| 1 |
جایگاه درس در برنامه درسی دوره |
در رشته تحقیقات آموزشی این درس به عنوان یک درس تخصصی در اولین ترم تحصیلی برای دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد ارائه می¬شود و زمینه¬ساز شکل¬گیری دیدگاه دانشجویان درباره جایگاه و هویت روش علمی در مطالعات علوم انسانی است. |
| 2 |
هدف کلی |
اهداف درس «فلسفه علم و روش‌شناسی» برای دوره کارشناسی ارشد تحقیقات آموزشی باید همسو با مأموریت رشته باشد؛ یعنی دانشجو نه صرفاً با تاریخ فلسفه علم، بلکه با مبانی معرفتی و روشیِ تحقیقات حوزه علوم انسانی آشنا گردد. با این توضیح اهداف به چهار رده تقسیم می¬شوند: 1) کلی، 2) شناختی، 3) مهارتی و 4) نگرشی.
۱. اهداف کلی:
1. ایجاد درک جامع از چیستی علم و جایگاه آن در نظام معرفت بشری.
2. تبیین فلسفه بنیادین علم به‌عنوان بنیان نظری روش‌شناسی پژوهش‌های علوم انسانی.
3. توانایی تفسیر و تحلیل رویکردهای مختلف علمی (پوزیتیویستی، انتقادی، تفسیرگرایانه و ترکیبی).
4. ارتقای قدرت داوری پژوهشگر در انتخاب رویکرد مناسب برای تحقیق آموزشی.
5. تربیت ذهن فلسفیِ پژوهشگر جهت تمایز میان باور، دانش و فرضیه در فعالیت علمی. |
| 3 |
شایستگی های پایه |
از آنجا که فلسفه علم در این درس ابزار تفکر است، نه صرفاً اطلاعات تاریخی؛ لذا مهمترین هدف در این درس تولد یک ذهن پژوهشگر با پشتوانه فلسفی و استدلال نقادانه در حوزه تعلیم و تربیت است. با این توضیح دانشجویان ضمن آشنایی با تاریخ تحولات روش علمی، رویکردهای مختلف به مساله روش علمی را می¬شناسند با فلسفه¬های ضمنی مطالعات علمی آشنایی پیدا می¬کنند و در نهایت با فهم عمیق¬تر از زیربناهای روش¬های پژوهش به انتخاب روش پژوهشی مناسب با مطالعات خود اقدام می¬نمایند. بر این اساس تحقق موارد زیر مورد انتظار است.
o دستیابی به قدرت تحلیل دقیق تفاوت میان «علم تجربی»، «علم تفسیرگرای» و «علم انتقادی»؛
o تشخیص فلسفه ضمنی مطالعات تجربی یا کیفی؛
o صورت¬بندی مبانی معرفت‌شناختی رویکردهای حاضر در مطالعات علمی براساس فلسفه زیربنایی آن؛
o دستیابی به قدرت بهره¬گیری منطقی از روش¬های پژوهشی در مطالعات علمی خود (بویژه در مرحله پایان نامه)؛ |
| 4 |
اهداف یادگیری |
۱. اهداف کلی:
1. ایجاد درک جامع از چیستی علم و جایگاه آن در نظام معرفت بشری.
2. تبیین فلسفه بنیادین علم به‌عنوان بنیان نظری روش‌شناسی پژوهش‌های علوم انسانی.
3. توانایی تفسیر و تحلیل رویکردهای مختلف علمی (پوزیتیویستی، انتقادی، تفسیرگرایانه و ترکیبی).
4. ارتقای قدرت داوری پژوهشگر در انتخاب رویکرد مناسب برای تحقیق آموزشی.
5. تربیت ذهن فلسفیِ پژوهشگر جهت تمایز میان باور، دانش و فرضیه در فعالیت علمی.
۲. اهداف شناختی:
1. تعریف دقیق علم و تفاوت آن با شبه‌علم، فلسفه و دین.
2. تفسیر مفاهیم کلیدی کتاب چالمرز (فرضیه، قانون، تبیین، ابطال).
3. تطبیق مکاتب فلسفه علم با نمونه‌های پژوهش تربیتی.
4. مقایسه دیدگاه‌های هیوم، پوپر، کوهن، لاکاتوش و فایرابند در باره رشد علم.
۳. اهداف مهارتی:
1. توانایی تحلیل فلسفی متون و مقالات آموزشی مرتبط با حوزه روش¬شناسی.
2. استخراج مبانی فلسفی و روش‌شناختی از فصل روش پژوهش پایان‌نامه‌ها.
3. نگارش بخش «پیش‌فرض‌های فلسفی پژوهش» به‌صورت دقیق و مستدل.
4. ترسیم نقشه فلسفی دیدگاه شخصی دانشجو درباره چیستی علم در آموزش.
۴. اهداف نگرشی و ارزشی:
1. تقویت نگرش فلسفی و تفکر انتقادی در پژوهشگر تربیتی.
2. پرورش تردید روشمند در مواجهه با داده‌های علمی، بدون نفی عقلانیت علمی.
3. شکل‌گیری باور به پیوند میان علم، اخلاق و فرهنگ در پژوهش.
4. پذیرش تکثر روش‌ها و رویکردها در علم انسانی و تربیتی، به‌جای تعصب روش‌شناختی.
5. تقویت مسئولیت معرفتی و صداقت علمی در فرآیند تولید دانش آموزشی. |
| 5 |
روش تدریس |
از آنجا که انتظار می¬رود دانشجویان با نگاه پژوهشگرانه با دروس مواجه شوند و تقویت قوای استدلالی و مهارتی دانشجویان برای دستیابی به قدرت نقد و بررسی در این درس از اهمیت جدی برخوردار است؛ بنابراین این درس آمیزه‌ای از تقریر، بحث، گفتگوهای گروهی و انجام پروژه پژوهشی برای بررسی موضوعات مورد نظر است. بطور کلی درباره هر موضوع مطالب مقدماتی ارائه خواهد شد و سپس دانشجویان موظف به مطالعه اختصاصی درباره هر موضوع مورد بحث بوده و ضمن ارائه دستاوردهای خود در کلاس؛ نتایج مطالعات یکدیگر را به مباحثه می¬گذارند. |
| 6 |
وظایف دانشجو |
در این درس از دانشجویان انتظار می¬رود اولاً پیش¬نویسی از مطالعات اولیه درباره موضوعات درسی را قبل از جلسه تدریس، آماده نمایند و همچنین موضوعات تعیین شده در کلاس را مورد مطالعه قرار داده و با ارائه دست¬یافته¬های مطالعاتی خود در کلاس (به شیوه گفتگومحور) به بحث و تبادل نظر با استاد و سایر دانشجویان بپردازند. تا پایان ترم نیز هر یک از دانشجویان موظف است نوشته¬ای درباره یکی از موضوعات مطرح شده در حوزه فلسفه علم ارائه نماید. |
| 7 |
منبع |
منبع اصلی: چالمرز، آلن اف. (1392). چیستی علم: درآمدی بر مکاتب علم¬شناسی فلسفی. مترجم سعید زیباکلام. تهران: انتشارات سمت.
منابع تکمیلی:
- اوکاشا، سمیر (1388). فلسفه علم. ترجمه هومن پناهنده. تهران: انتشارت فرهنگ معاصر.
- روزنبرگ، الکساندر(1393). فلسفه علم. ترجمه: مهدی دشت بزرگی و فاضل اسدی مجد. قم: انتشارات طه. |
| 8 |
مواد و امکانات آموزشی |
برای تدریس وجود سیستم رایانه و ویدئو پروژکشن برای ارائه فیلم آموزشی و پاورپوینت ضروری می باشد. |
| 9 |
نحوه ارزشیابی |
ارائه سمینار کلاسی 20 درصد؛ آزمون میان ترم 20 درصد؛ ارائه گزارش مکتوب پایانی از یک موضوع منتخب 30 درصد؛ آزمون کتبی پایانی 30 درصد |
| 10 |
فایل |
Pdf File |