عباسعلی داداشی رودباری

سرفصل مطالب


#	سرفصل مطالب	طرح درس (براساس سرفصل)
1	جلسه ۱: مقدمه، مفاهیم بنیادین و اهداف دوره: پس از معارفه و تشریح ساختار دوره، اهداف اصلی شامل شناخت انواع مخاطرات و نقش آن‌ها در برنامه‌ریزی محیطی تبیین می‌گردد. مفاهیم بنیادین “مخاطره”، “فاجعه” و “بحران” تعریف و تمایز آن‌ها مشخص می‌شود. سپس، دسته‌بندی جامعی از مخاطرات (طبیعی، انسان‌ساز و ترکیبی) ارائه شده و اهمیت محوری مطالعه این پدیده‌ها در علم جغرافیا مورد بحث قرار می‌گیرد.
2	جلسه ۲: مخاطرات ژئومورفولوژیک: فرآیندهای لرزه‌ای: پدیده زمین‌لرزه به طور تخصصی تحلیل می‌شود. مبانی تکتونیک صفحه‌ای به عنوان عامل اصلی، همراه با مفاهیم کلیدی نظیر گسل، کانون ژرفی، مرکز و مقیاس‌های سنجش شدت و بزرگی تعریف می‌شوند. خصوصیات امواج لرزه‌ای و پیامدهای آن‌ها مانند روانگرایی خاک، زمین‌لغزش و سونامی بررسی شده و مناطق لرزه‌خیز ایران و جهان معرفی می‌گردند.
3	جلسه ۳: مخاطرات ژئومورفولوژیک: فرآیندهای آتشفشانی و دینامیک دامنه‌ها: مباحث مخاطرات ژئومورفولوژیک با بررسی فرآیندهای آتشفشانی ادامه می‌یابد. انواع ساختارهای آتشفشانی و مواد خروجی آن‌ها از جمله جریان‌های گدازه، خاکستر و جریان‌های پیروکلاستیک مطالعه می‌شوند. سپس، دینامیک دامنه‌ها و انواع حرکات توده‌ای (لغزش، ریزش، جریان) و عوامل کلیدی مؤثر بر ناپایداری دامنه‌ها تحلیل می‌گردد.
4	جلسه ۴: مخاطرات اقلیمی-هیدرولوژیکی: سیلاب: مبحث مخاطرات اقلیمی با تمرکز بر پدیده سیلاب آغاز می‌شود. تعریف دقیقی از انواع سیل (رودخانه‌ای، شهری، ناگهانی) ارائه شده و عوامل مؤثر بر وقوع آن، شامل مشخصات بارش، ویژگی‌های حوضه آبخیز و دخالت‌های انسانی، تحلیل می‌شود. مفاهیم کلیدی هیدرولوژی سیلاب مانند دوره بازگشت و دبی اوج، همراه با رویکردهای مدیریت سیلاب (سازه‌ای و غیرسازه‌ای) تشریح می‌گردند.
5	جلسه ۵: مخاطرات اقلیمی: فرآیندهای بادی و یخ‌کره‌ای: بحث مخاطرات اقلیمی با دو دسته از پدیده‌ها ادامه پیدا می‌کند. نخست، مخاطرات ناشی از فرآیندهای بادی مانند طوفان‌های گرد و خاک و شن تحلیل می‌شوند. سپس، مخاطرات مربوط به یخ‌کره (کرایوسفر) شامل بهمن و یخبندان مورد بررسی قرار می‌گیرد که در آن مکانیسم تشکیل بهمن و اثرات مخرب یخبندان بر کشاورزی و حمل‌ونقل توضیح داده می‌شود.
6	جلسه ۶: مخاطرات اقلیمی: آتش‌سوزی، رخدادهای جوی فرین و خشکسالی: مباحث مخاطرات اقلیمی با بررسی آتش‌سوزی‌های طبیعی، رخدادهای فرین و خشکسالی تکمیل می‌شود. علل و دینامیک آتش‌سوزی‌های گسترده، پیامدهای بارش برف سنگین و تگرگ، و همچنین پدیده پیچیده خشکسالی با تمرکز بر انواع، شاخص‌های پایش و پیامدهای گسترده زیست‌محیطی و اجتماعی-اقتصادی آن، مورد تحلیل قرار می‌گیرند.
7	جلسه ۷: مخاطرات انسان‌ساخت: فرآیندهای سطحی و زیرسطحی القایی: مخاطراتی که عمدتاً ناشی از مداخلات انسانی هستند، بررسی می‌شوند. پدیده گردوخاک به عنوان یک مخاطره فرامنطقه‌ای، آلودگی‌های محیطی (آب، خاک و هوا) به عنوان مخاطرات مزمن و پدیده نشست زمین ناشی از استخراج بی‌رویه آب‌های زیرزمینی به همراه پیامدهای ویرانگر آن بر زیرساخت‌ها، به تفصیل تشریح می‌گردند.
8	جلسه ۸: مخاطرات با منشاء سیاسی و منازعات زیست‌محیطی: بعد سیاسی مخاطرات و تأثیرات منازعات بر محیط زیست بررسی می‌شود. اثرات مستقیم و غیرمستقیم درگیری‌های نظامی بر اکوسیستم‌ها، مفهوم تروریسم زیست‌محیطی و تحلیل منازعات بر سر منابع طبیعی مشترک (به‌ویژه آب) با ارائه نمونه‌های موردی از حوضه‌های آبریز فرامرزی، محورهای اصلی بحث را تشکیل می‌دهند.
9	جلسه ۹: ارزیابی آسیب‌پذیری و تاب‌آوری در برابر مخاطرات: مفاهیم کلیدی در ارزیابی ریسک مورد بحث قرار می‌گیرد. سه مفهوم محوری “آسیب‌پذیری”، “تاب‌آوری” و “پایداری” در چارچوب مخاطرات، تعریف و از یکدیگر متمایز می‌شوند. سپس، روش‌های ارزیابی آسیب‌پذیری زیرساخت‌های حیاتی در محیط‌های شهری و روستایی در برابر مخاطرات مختلف تحلیل می‌شود.
10	جلسه ۱۰: مبانی نظری و عملی پهنه‌بندی خطر: اصول تهیه نقشه‌های خطر به عنوان ابزاری حیاتی در مدیریت بحران تشریح می‌شود. تفاوت مفهومی میان “نقشه خطر” و “نقشه ریسک” بیان شده و مراحل استاندارد تهیه یک نقشه پهنه‌بندی خطر، از جمع‌آوری داده‌های مکانی تا تحلیل و مدل‌سازی با سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی، به صورت گام به گام توضیح داده می‌شود.
11	جلسه ۱۱: کاربرد ژئومورفولوژی در نقشه‌نگاری مخاطرات: نقش تخصصی علم ژئومورفولوژی در ارزیابی فضایی مخاطرات بررسی می‌شود. چگونگی استفاده از نقشه‌های ژئومورفولوژی به عنوان لایه پایه، روش‌های شناسایی واحدهای زمینی مستعد خطر، و کاربرد تحلیل‌های کمی ناهمواری برای تهیه نقشه‌های دقیق‌تر مخاطرات ژئومورفولوژیک آموزش داده می‌شود.
12	جلسه ۱۲: مدیریت جامع بحران: فاز پیش از وقوع (کاهش ریسک و آمادگی): چرخه مدیریت بحران معرفی و بر فاز پیش از وقوع تمرکز می‌شود. این فاز شامل دو جزء “کاهش ریسک” (شامل پیشگیری و کاهش اثرات) و “آمادگی” (شامل برنامه‌ریزی، آموزش و ایجاد سامانه‌های هشدار سریع) است. تجربیات موفق جهانی در اجرای این راهبردهای پیشگیرانه تحلیل می‌شود.
13	جلسه ۱۳: مدیریت جامع بحران: فازهای حین و پس از وقوع (مقابله و بازسازی): دو فاز دیگر از چرخه مدیریت بحران تحلیل می‌شود. فاز “مقابله” شامل اقدامات فوری پس از وقوع فاجعه مانند جستجو و نجات است. سپس فاز “بازسازی و بازتوانی” شامل تأمین نیازهای اولیه و بازسازی بلندمدت زیرساخت‌ها با تأکید بر رویکرد “بازسازی بهتر” برای کاهش آسیب‌پذیری آتی، تشریح می‌گردد.
14	جلسه ۱۴: مرور منابع علمی و روش‌شناسی پژوهش در حوزه مخاطرات: منابع علمی کلیدی دوره شامل کتاب‌ها، ژورنال‌های تخصصی و پایگاه‌های داده معتبر مرور می‌شوند. هدف، توانمندسازی دانشجویان برای انجام پژوهش مستقل و ارائه راهنمایی‌های عملی برای انتخاب موضوعات تحقیقاتی نوآورانه در زمینه تحلیل و مدیریت مخاطرات محیطی است.
15	جلسه ۱۵: سمینارهای دانشجویی و تلفیق مباحث: زمان به ارائه نتایج پروژه‌ها و سمینارهای پژوهشی دانشجویان اختصاص می‌یابد تا یافته‌های خود را در مورد مطالعات موردی، تحلیل سیاست‌ها یا فناوری‌های نوین به اشتراک بگذارند. در پایان، با جمع‌بندی نهایی، ارتباط سیستمی بین تمامی مباحث مطرح شده در طول ترم را برجسته می‌کند.
16	جلسه ۱۶: مرور نهایی، جمع‌بندی دوره و رفع اشکال: یک مرور جامع و ساختارمند از کل محتوای دوره ارائه می‌شود تا ارتباط بین مفاهیم مختلف تثبیت گردد. بخش عمده زمان جلسه به یک نشست پرسش و پاسخ آزاد برای رفع ابهامات درسی اختصاص یافته و توضیحات لازم در مورد آزمون پایان‌ترم ارائه خواهد شد.