| 1 |
جایگاه درس در برنامه درسی دوره |
درس کنترل کیفی و بهداشتی مواد غذایی (شیمیایی) در برنامه‌ی درسی رشته دامپزشکی معمولاً در گروه دروس اختصاصی و کاربردی بخش بهداشت مواد غذایی قرار می‌گیرد. جایگاه آن را می‌توان این‌طور توضیح داد:
دسته‌بندی: از دروس اصلی/الزامی گرایش بهداشت و صنایع غذایی دامپزشکی
پیش‌نیازها:
شیمی مواد غذایی
بیوشیمی
میکروب‌شناسی مواد غذایی (برای درک همزمان جنبه‌های میکروبی و شیمیایی آلودگی‌ها)
هم‌نیازها یا پس‌نیازها:
کنترل کیفی و بهداشتی مواد غذایی (میکروبی)
بازرسی گوشت و فرآورده‌های خام دامی
بهداشت و صنایع شیر و آبزیان |
| 2 |
هدف کلی |
آشنایی دانشجویان دامپزشکی با اصول و روش‌های شیمیایی کنترل کیفیت مواد غذایی و شناسایی آلاینده‌ها، افزودنی‌ها و باقیماندههای شیمیایی در مواد غذایی به‌منظور ارتقاء ایمنی، سلامت عمومی و انطباق با استانداردهای ملی و بین‌المللی |
| 3 |
شایستگی های پایه |
شایستگی‌های پایه (دانشی، مهارتی و نگرشی)
دانشی (Knowledge)
درک ترکیبات اصلی شیمیایی مواد غذایی و نقش آن‌ها در کیفیت و ایمنی.
شناخت انواع آلاینده‌های شیمیایی (فلزات سنگین، سموم، نیتریت/نیترات، داروهای دامپزشکی).
آشنایی با استانداردها و حدود مجاز ملی و بین‌المللی.
آشنایی با اصول مدیریت کیفیت (HACCP، ISO، GMP).
مهارتی (Skills)
توانایی نمونه‌برداری و آماده‌سازی صحیح نمونه‌های غذایی.
تسلط بر روش‌های آزمایشگاهی شیمیایی و دستگاهی (تیتراسیون، اسپکتروفتومتری، کروماتوگرافی و …).
تحلیل و تفسیر نتایج آزمایشگاهی و مقایسه با حدود مجاز استاندارد.
طراحی و اجرای برنامه‌های پایش شیمیایی در صنایع غذایی.
نگرشی (Attitudes)
تعهد به رعایت اصول اخلاقی و حرفه‌ای در کنترل کیفیت مواد غذایی.
درک اهمیت نقش دامپزشک در تأمین سلامت عمومی جامعه.
تقویت نگاه پیشگیرانه به جای صرفاً تشخیص‌محور.
توجه به قوانین، مقررات و مسئولیت‌های اجتماعی در حوزه بهداشت مواد غذایی. |
| 4 |
اهداف یادگیری |
اهداف کلی یادگیری درس
شناخت علمی ترکیبات شیمیایی اصلی مواد غذایی و عوامل مؤثر بر کیفیت و ایمنی آن‌ها.
آشنایی با آلاینده‌ها و باقیماندههای شیمیایی (فلزات سنگین، سموم، داروها، افزودنی‌ها) و پیامدهای آن‌ها بر سلامت انسان و دام.
کسب توانایی در به‌کارگیری روش‌های شیمیایی و دستگاهی برای سنجش و پایش کیفیت و ایمنی مواد غذایی.
درک و به‌کارگیری استانداردها و قوانین ملی و بین‌المللی در ارزیابی و کنترل مواد غذایی.
توانمندی در طراحی و اجرای برنامه‌های کنترل کیفی در صنایع و مراکز تولید مواد غذایی منشأ دامی.
تقویت نگرش مسئولانه و اخلاقی نسبت به سلامت عمومی و نقش دامپزشک در نظارت بهداشتی بر مواد غذایی. |
| 5 |
اهداف یادگیری |
درک مفاهیم پایه کنترل کیفیت و ایمنی شیمیایی مواد غذایی و اهمیت آن در سلامت عمومی. |
| 6 |
اهداف یادگیری |
توانایی انجام نمونه‌برداری صحیح و آماده‌سازی نمونه‌ها برای آزمون‌های شیمیایی. |
| 7 |
اهداف یادگیری |
شناخت ترکیبات اصلی (آب، پروتئین، چربی، کربوهیدرات، مواد معدنی) و نقش آن‌ها در کیفیت و ایمنی غذایی. |
| 8 |
اهداف یادگیری |
شناسایی انواع آلاینده‌ها و درک پیامدهای آن‌ها بر سلامت انسان و دام. |
| 9 |
اهداف یادگیری |
درک انواع افزودنی‌ها، کاربرد، محدودیت‌ها و اثرات آن‌ها بر سلامت مصرف‌کننده. |
| 10 |
اهداف یادگیری |
توانایی تشخیص و درک اثرات باقیماندههای دارویی و دامپزشکی در مواد غذایی. |
| 11 |
اهداف یادگیری |
شناخت مواد افزودنی رایج و تأثیر آن‌ها بر کیفیت، ایمنی و ماندگاری مواد غذایی. |
| 12 |
اهداف یادگیری |
کسب توانایی استفاده از روش‌های تحلیلی شیمیایی و دستگاهی برای ارزیابی کیفیت مواد غذایی. |
| 13 |
اهداف یادگیری |
درک و به‌کارگیری استانداردها و محدودیت‌های ملی و بین‌المللی در کنترل آلاینده‌ها. |
| 14 |
اهداف یادگیری |
آشنایی با فناوری‌های نوین مانند نانوتکنولوژی و بیوسنسورها برای پایش و بهبود کیفیت مواد غذایی. |
| 15 |
اهداف یادگیری |
درک اصول مدیریت کیفیت (HACCP، ISO، GMP) و توانایی پیاده‌سازی آن‌ها در محیط صنعتی. |
| 16 |
اهداف یادگیری |
شناخت قوانین و مقررات مربوط به کنترل شیمیایی مواد غذایی و رعایت الزامات قانونی. |
| 17 |
مواد و امکانات آموزشی |
امکانات کلاسی
تخته و پروژکتور برای ارائه اسلاید و نمودارها
دستگاه پخش ویدئو و صوت برای نمایش فیلم‌های آموزشی و آزمایشگاهی
میز و صندلی مناسب برای دانشجویان با امکان گروه‌بندی برای بحث و فعالیت‌های مشارکتی
اینترنت و کامپیوتر/لپ‌تاپ برای دسترسی به مقالات، استانداردها و نرم‌افزارهای شبیه‌سازی
پلاتر یا برد هوشمند (اختیاری) برای نمایش نمودارها و فرمول‌ها |
| 18 |
فایل |
Pdf File |
| 19 |
روش تدریس |
روش تدریس ترکیبی از تئوری، عملی و مشارکتی است تا دانشجویان هم دانش پایه و هم مهارت کاربردی پیدا کنند. روش‌ها به شرح زیر است:
۱. روش‌های تئوری
سخنرانی (Lecture): ارائه مفاهیم پایه، استانداردها، آلاینده‌ها و افزودنی‌ها.
بحث گروهی (Group Discussion): بررسی مقالات جدید، استانداردها و چالش‌های واقعی در صنایع غذایی.
مطالعه موردی (Case Study): تحلیل نمونه‌های واقعی از مسمومیت یا آلودگی غذایی و بحث درباره راهکارهای کنترل.
۲. روش‌های عملی و مهارتی
آزمایشگاهی (Lab Practice): تمرین نمونه‌برداری، آماده‌سازی و روش‌های تحلیلی شیمیایی (تیتراسیون، اسپکتروفتومتری، کروماتوگرافی).
تمرین حل مسئله (Problem Solving): شبیه‌سازی پایش آلاینده‌ها و تعیین تطابق با استانداردها.
۳. روش‌های مشارکتی و فعال
پروژه کوتاه‌مدت (Mini Project): طراحی برنامه کنترل کیفیت برای یک ماده غذایی خاص.
ارائه دانشجو (Student Presentation): ارائه نتایج آزمایش یا تحلیل مقالات مرتبط.
کارگاه آموزشی (Workshop): کار با نرم‌افزارها یا ابزارهای نوین پایش کیفیت مواد غذایی (مثلاً بیوسنسورها).
۴. روش‌های ارزیابی مستمر
پرسش و پاسخ حین کلاس
تمرین‌های عملی و گزارش آزمایشگاهی
تحلیل مقاله یا مطالعه موردی
آزمون کتبی یا آنلاین |
| 20 |
وظایف دانشجو |
. وظایف دانشجویان در حوزه دانشی
مطالعه پیش‌نیازها و منابع درسی قبل از کلاس.
حضور فعال در کلاس و مشارکت در بحث‌ها و پرسش و پاسخ.
یادداشت‌برداری منظم از مفاهیم کلیدی و استانداردها.
بررسی مقالات و منابع علمی به‌روز مرتبط با آلاینده‌ها و کنترل شیمیایی مواد غذایی.
۲. وظایف دانشجویان در حوزه عملی و مهارتی
انجام آزمایش‌ها و تمرین‌های عملی با دقت و رعایت اصول ایمنی آزمایشگاهی.
آماده‌سازی صحیح نمونه‌ها و ثبت دقیق داده‌های آزمایشگاهی.
تحلیل و تفسیر نتایج آزمایش‌ها و مقایسه با استانداردها و حدود مجاز.
تهیه گزارش‌های آزمایشگاهی کامل و منظم.
۳. وظایف دانشجویان در حوزه مشارکتی و تعاملی
شرکت در پروژه‌ها و کارگاه‌های گروهی.
ارائه نتایج آزمایش یا تحقیقات کوتاه به همکلاسی‌ها.
مشارکت در مطالعه موردی و حل مسائل واقعی صنایع غذایی.
رعایت اخلاق حرفه‌ای و کار تیمی در محیط آزمایشگاهی و کلاس.
۴. وظایف ارزیابی مستمر
شرکت در آزمون‌های کلاسی، کوتاه‌مدت و عملی.
پیگیری تکالیف هفتگی و پروژه‌های گروهی.
بازخوردگیری از استاد و اصلاح عملکرد در آزمایش‌ها و پروژه‌ها. |
| 21 |
منبع |
|
| 22 |
نحوه ارزشیابی |
. ارزشیابی دانش
آزمون کتبی (Written Exam):
شامل سوالات تشریحی و تستی در زمینه مفاهیم پایه، استانداردها و آلاینده‌ها
وزن پیشنهادی: ۳۰–۴۰٪ از نمره کل
تمرین‌ها و تکالیف کلاسی:
تحلیل مقالات، مطالعه موردی، گزارش خواندن استانداردها
وزن پیشنهادی: ۱۰–۱۵٪
۲. ارزشیابی مهارت‌ها
آزمون عملی آزمایشگاهی (Practical Exam):
نمونه‌برداری، آماده‌سازی نمونه، انجام آزمایش‌های شیمیایی و دستگاهی
تحلیل و تفسیر نتایج آزمایش
وزن پیشنهادی: ۳۰–۴۰٪
گزارش‌های آزمایشگاهی:
تهیه گزارش کامل با تحلیل داده‌ها، نمودارها و نتیجه‌گیری
وزن پیشنهادی: ۱۰–۱۵٪
۳. ارزشیابی نگرشی و مشارکتی
ارائه پروژه یا کار گروهی:
طراحی برنامه کنترل کیفیت برای یک ماده غذایی خاص
مشارکت فعال در بحث‌ها و کارگاه‌ها
وزن پیشنهادی: ۵–۱۰٪
ارزیابی مستمر رفتار حرفه‌ای و رعایت اصول ایمنی:
رعایت مقررات آزمایشگاهی و اخلاق حرفه‌ای
وزن پیشنهادی: ۵٪ |